osteoporoza

Choroba nazywana inaczej zrzeszotnieniem kości; jest chorobą układową kości, charakteryzującą się zmniejszeniem masy kostnej z zachowaniem prawidłowego stosunku składników mineralnych do macierzy kostnej, oraz zmniejszeniem się liczby beleczek kostnych, co prowadzi do zwiększonej podatności na złamania, nawet przy niewielkim upadku. Najbardziej narażone na złamania są kości biodrowe, nadgarstka i kręgosłup.

Osteoporoza jest chorobą społeczną, która dotyka głównie osób starszych, zwłaszcza kobiet po 50 roku życia.

Osteoporoza postacie

Wyróżniamy dwie postacie tej choroby:

– osteoporoza pierwotna (stanowi 80% przypadków)

• postać idiopatyczna

W obu typach (idiopatycznej i inwolucyjnej) obserwuje się zmniejszenie wchłaniania wapnia i ograniczenie syntezy witaminy D3. Najbardziej narażone na tą postać są kobiety o delikatnej budowie i z długoletnim niedoborem wapnia w pożywieniu, oraz u których w rodzinie wystąpiła ta jednostka chorobowa.

Postać idiopatyczna osteoporozy dotyka osób młodych lub w średnim wieku. Jej etiologia jest nieznana (obserwuje się w tej postaci nie adekwatne, do wieku chorego, zmiany w kościach).

• postać inwolucyjna

Postać inwolucyjna osteoporozy pierwotnej. W postaci inwolucyjnej występują zaburzenia metabolizmu kości (przewaga procesów rozpadu nad syntezą).

W postaci inwolucyjnej wyróżniamy:

• typ I (postmenopauzalny, osteoporoza postmenopauzalna) – złamania trzonów kręgów i kości promieniowej;
• typ II (starczy, osteoporoza starcza) – najczęściej występuje złamanie kości biodrowej i kręgów.

– osteoporoza wtórna ( stanowi 20% przypadków)

Osteoporoza wtórna. Występuje wraz z innymi schorzeniami, do których zaliczamy m. in. zanik/brak hormonalnej czynności gonad, choroby nowotworowe, zaburzenia endokrynologiczne, długotrwałe unieruchomienie, a także zaburzenia genetyczne.

Osteoporoza przyczyny

Czynniki ryzyka wystąpienia osteoporozy możemy podzielić na:

Niezależne od stylu życia:

• uwarunkowanie genetyczne,
• uwarunkowania geograficzne,
• jasna cera,
• drobna budowa ciała
• osoby szczupłe z małą ilością tkanki tłuszczowej,
• wiek powyżej 40 roku życia,
• usunięcie jajników u kobiet,
• wczesna menopauza,
• alergie na mleko i jego przetwory,
• kobiety, które nie były w ciąży.

Zależne od stylu życia:

• siedzący tryb życia, mało ruchu,
• palenie papierosów – przyspiesza utratę masy kostnej,
• picie kawy – kofeina zmniejsza gęstość kości,
• nadużywanie alkoholu,
• nieprawidłowe żywienie – małe spożycie mleka (osłabienie kości), nadmierne spożycie białka zwierzęcego (zmniejsza ilość wapnia we krwi i wypłukuje wapń z kości), dieta z dużym ograniczeniem tłuszczu, zbyt duże stężenie witaminy A we krwi, niedobór witaminy K2 i D,
• niektóre leki z grupy steroidów, hormonów, leki przeciwdrgawkowe, przeciwzakrzepowe.

Kobiety są bardziej narażone na wystąpienie osteoporozy niż mężczyźni gdyż:

• Maja mniejszą masę kostną – mniejszy nacisk na kości, a tym samym mniejsza gęstość kości.
• W czasie menopauzy tracą estrogen, który spowalnia utratę masy kostnej.
• U kobiet z mniejszą ilością tkanki tłuszczowej, jest mniejsze wytwarzanie estrogenu.

Osteoporoza objawy

• bóle pleców z ograniczeniem ruchomości kręgosłupa, nasilające się przy staniu, siadaniu i podczas kaszlu,
• bóle kręgosłupa i stawów biodrowych,
• sylwetka zgarbiona,
• zmniejszenie wzrostu – spowodowane „siadaniem” kręgosłupa (osłabienie kręgów),
• okrągłe plecy,
• zmniejszenie odległości między łukiem żebrowym, a talerzem biodrowym,
• częste złamania, przy niewielkim urazie,
• przy zaawansowanej występują objawy z przewodu pokarmowego ( np. zaburzenia motoryki) i z układu oddechowego (zapalenia płuc lub powikłania zakrzepowe).

[Rozwiń]

Osteoporoza badania i diagnoza

• Badania laboratoryjne – Ob, morfologia z rozmazem krwi obwodowej, poziom transaminaz, stężenie cholesterolu całkowitego i glukozy we krwi.
• Badania określające metabolizm kości i czynność nerek – stężenie wapnia i fosforanów we krwi, aktywność fosfatazy zasadowej, stężenie kreatyniny, mocznika, kwasu moczowego.
• Oznaczenie wydalania wapnia i kreatyniny z moczem
• Rozszerzenie diagnostyki dotyczy monitorowania układu krzepnięcia, białek krwi i gospodarkę lipidową.
• Diagnostyka hormonalna – oznaczenie gonadotropin, prolaktyny, estradiolu, kortyzolu i hormonu wzrostu
• Oznaczenie markerów metabolizmu kości – aktywność fosfatazy alkalicznej lub stężenia hydroksyproliny.
• RTG – kręgosłupa, kości miednicy z oceną kości udowej, kości ręki z oceną kości nadgarstka.
• Tomografia komputerowa kręgosłupa, kości miednicy i ręki.
• Densytometria – badanie obrazowe, pozwalające na zbadanie gęstości mineralnej kości. Pozwala precyzyjnie zmierzyć masę kostną. Jest najlepszym badaniem diagnostycznym przy rozpoznaniu osteoporozy. Polega na ocenie wchłoniętej wiązki promieni rentgenowskich przez tkankę kostną.

Podstawą terapii jest leczenie przyczynowe oraz prewencja.

Osteoporoza profilaktyka

Profilaktyka polega głównie na odpowiedniej diecie, aktywności fizycznej dostosowanej do wieku i możliwości oraz pozbyciu się istniejących nałogów (palenia papierosów, alkoholizm), jak również na korekcie zaburzeń hormonalnych u kobiet po menopauzie.

W leczeniu osteoporozy oprócz leczenia dietetycznego, bardzo ważne są ćwiczenia fizyczne, potrzebne do wzmocnienia narządu ruchu (mięśni, stawów, więzadeł). Zalecane jest między innymi pływanie, jazda na rowerze, spacery oraz biegi dostosowane do możliwości danej osoby.

Osteoporoza leczenie i dieta

– Leczenie farmakologiczne

• Estrogen i hormonalna terapia zastępcza – podwyższenie poziomu estrogenu.
• Bisfosfoniany – leki antyresorbcyjne – zmniejszają rozpad tkanki kostnej.
• Teryparatyd – wytwarzany przez tarczyce; pomaga w utrzymaniu prawidłowej gospodarki wapniowej, podnosi stężenie wapnia we krwi.
• Kalcytonina – hormon regulujący stężenie wapnia we krwi.

– Zabiegi fizykalne (fizjoterapia)

Fizjoterapia przy osteoporozie ma na celu:

• działać przeciwbólowo,
• utrzymać ruchomość w stawach,
• budować masę mięśniową,
• powinna być dostosowana do stadium choroby, tak aby nie uszkodzić chorobowo zmienionych tkanek.

– Leczenie dietetyczne

Prawidłowe żywienie jest nieodzowną części profilaktyki jak i leczenia osteoporozy. Celem leczenia żywieniowego jest spowolnienie lub zatrzymanie procesów słabnięcia kości.

Ilość energii powinna być zgodna z normami. Tłuszcze w diecie powinny pokrywać 20 – 30%, białko 10 – 15%, a węglowodany 50 – 65% zapotrzebowania na energie. Ilość energii jest zależna od płci, wieku, aktywności fizycznej, stanu zdrowia i stanu fizjologicznego.

Białko w osteoporozie podaje się zgodnie z normami. Zalecane jest jedynie zmniejszenie ilości białka z produktów mięsnych, zastąpić należy je białkiem z mleka, serów, jaj. Zbyt duża ilość białka przyczynia się do utraty wapnia z organizmu.

Dieta powinna być uboga w błonnik nierozpuszczalny, gdyż utrudnia przyswajanie wapnia, magnezu, żelaza i cynku. Dlatego z diety należy wykluczyć otręby pszenne, orzechy i produkty z całych ziaren zbóż. Wskazane jest jedynie pieczywo pełnoziarniste.

WAPŃ

Niedostateczna podaż wapnia stanowi czynnik wywołujący osteoporozę. Jest szczególnie ważny u kobiet po menopauzie, gdyż w tym okresie ilość wytwarzanego estrogenu jest znacznie ograniczona. Ważne jest aby wapń podawany był w posiłkach w ilościach zgodnych z zapotrzebowaniem od najmłodszych lat, gdyż niedostateczna podaż wpływa na zły rozwój masy kostnej i wpływa na rozwój osteoporozy w przyszłości. Niedostateczna ilość wapnia u osób dorosłych powoduje utratę masy kostnej, natomiast zwiększenie spożycia cofa ten proces.

U osób z osteoporozą zmniejszy się prawdopodobieństwo złamań i zmniejszy się utrata masy kostnej, gdy wprowadzi się do diety odpowiednią ilość wapnia połączoną z odpowiednią ilością witaminy D3 i/lub estrogenu.

Należy pamiętać ze podany wapń musi mięć wysoką biodostępność, gdyż zbyt mała ilość tego pierwiastka, może wynikać nie tylko z nieodpowiedniej podaży, lecz także z powodu złej biodostępności tego składnika.

W osteoporozie wchłanianie wapnia jest zakłócone, powodując wzrost zapotrzebowania u chorych.

U młodych kobiet zapotrzebowanie na wapń wynosi 1200mg, w okresie do menopauzy wynosi 1000mg, natomiast po menopauzie bez terapii hormonalnej zapotrzebowanie wzrasta do 1000 – 1500mg/dobę.

Preparaty wapniowe stosujemy tylko wtedy gdy nie jest możliwe dostarczenie odpowiedniej ilości tego składnika np. przy nietolerancji laktozy. Ich zastosowanie jest związane z wystąpieniem zaparć, a zbyt długie stosowanie wiąże się z powstaniem złogów wapniowych. Najczęściej polecanym preparatem jest węglan wapnia (zawiera 40% wapnia), nie należy go jednak stosować długotrwale, gdyż może uszkodzić nerki. Zaleca się podawać preparaty podczas posiłków, gdyż polepsza to wchłanianie wapnia z pożywienia.

Osoby dobrze tolerujące mleko, powinny spożywać 1 – 1,5 litra mleka dziennie.

Przykładowo 300 mg wapnia dostarcza:

• 1 szklanka mleka
• 400 gram twarogu
• 200 ml niskotłuszczowego jogurtu
• 100 gram sardynek
• 150 gram łososia

MAGNEZ

– nie wymaga suplementacji, gdyż występuje w wielu produktach spożywczych tj. warzywa liściaste, mięso i podroby.

WITAMINA D

Do mineralizacji kości niezbędne jest pokrycie zapotrzebowania na witaminę D. Od jej obecności zależy wchłanianie wapnia i aktywność osteoblastów. Suplementacja zalecana jest osobom z zaburzeniami trawienia i wchłaniania, natomiast przeciwwskazana jest u osób z kamicą nerkową, hiperkalcemią, nadmiernym wydalaniem wapnia z moczem. U osób, które regularnie się nasłoneczniają, suplementacja nie jest konieczna. Dawka witaminy D nie powinna przekroczyć 400 – 1000 j.m.

Produkty zalecane:

• zielone warzywa – pietruszka, brokułu, kapusta, koperek, jarmuż,
• owoce – cytryna, czarna porzeczka, figi, morele, rodzinki, daktyle, suszone śliwki,
• nasiona roślin strączkowych,
• produkty mleczne,
• ryby.

Produkty zabronione:

• Słodycze, alkohol, czarna herbata, kawa, napoje słodzone i papierosy (zawierają szczawiany, które utrudniają wchłanianie wapnia).
• Unikać potraw typu fast food – zawierają fosforany (obniżają wydalanie wapnia z moczem, obniża jego wchłanianie i zwiększa jego wydalanie z kałem).

[Zwiń]